به گزارش خبرگزاری حوزه، به همت نمایندگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در قم و با همکاری مؤسسه البیان للتواصل و التأصیل،مرکز بین‌المللی طلوع مهر، دانشگاه ادیان و مذاهب، مرکز ارتباطات و بین‌الملل حوزه‌های علمیه و مؤسسه بین‌المللی المرتضی(ع)، نخستین نشست علمی «بررسی آثار معرفی اسلام شیعی در عرصه بین‌الملل» با حضور اساتید، اندیشمندان، صاحبنظران عرصه تفکر فرهنگی ـ بین‌المللی شیعی در محل سالن همایش‌های مؤسسه بین‌المللی المرتضی(ع) در قم برگزار شد.
در این نشست، رضا ملکی، رئیس مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، حجت‌الاسلام محمد حسین مظفری، رئیس مرکز صلح و گفت‌وگو دانشگاه ادیان و مذاهب، باقر طالبی دارابی، استاد جامعه شناسی دین، حجت‌الاسلام والمسلمین عباسعلی براتی، عضو هیأت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمیه، حمیدرضا شریعتمداری، مدیر گروه دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب در موضوعات شاخص‌های اثر مطلوب برای معرفی اسلام شیعی در عرصه بین‌الملل، کدام اسلام؟ برای چه کسی؟، بررسی کتب «مقدمه‌ای بر شیعه اسلام»، «منشور عقاید امامیه» و «شیعه در اسلام» به ایراد سخنرانی پرداختند.
حجت‌الاسلام مجید مشکی، رئیس مؤسسه بین‌المللی المرتضی(ع) ضمن بیان تاریخچه برگزاری نشست‌های پیشین، گفت: خوشبختانه این سلسله نشست‌ها بر خلاف ادوار قبل به هیچ عنوان دعوت عمومی ندارد و قرار است کاملاً علمی و تحقیقی برگزار شود.
وی اظهار داشت: یکی از خصوصیات این نشست نسبت به دیگر نشست‌های قبلی این است که در این جلسه سخنرانانی در قالب مبلّغان اعزام شده در دوره‌های بلند مدت، رایزنان و کارشناسان فرهنگی با تجربه میدانی حضور دارند.
ملکی، رئیس مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با برشمردن چالش‌های دنیای اسلام در مقطع کنونی و اهمیت برگزاری چنین محافل عنوان کرد: در دوران کنونی که ابَرروندهای متعددی در حال شکل گیری است، هیچ دولتی نمی‌تواند ادعا کند من می‌توانم جریانی را مدیریت کنم. اما همه در تلاش هستند تا در دوران گذار از این ابرروندها در آینده نقش و جایگاهی برای خود تعیین کنند.
وی ادامه داد: این تغییرات چنان سریع است که دنیای اسلام در مقابله با این پیچ تاریخی بایستی برنامه‌ریزی دقیق و کاملی داشته باشد تا به تعبیر مقام معظم رهبری جهاد کبیر یعنی «عدم تبعیت و دنباله روی از دشمن» تحقق پیدا کند.
ملکی مطرح کرد: ایادی استکبار در تلاش هستند با مشغول سازی و درگیری داخلی بین جوامع مسلمان استعداد نقش آفرینی در آینده جهانی را از دنیای اسلام سلب کنند. به همین منظور، نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به ویژه نهادهای حوزوی و دانشگاهی باید این موضوع را مدیریت کنند و رسالت بین‌المللی حوزه‌های علمیه و مراکز وابسته فرهنگی ـ دینی بسیار سنگین تر از گذشته است.
تأکید سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بر اقتدار حوزه علمیه در عرصه بین‌الملل
وی در عین حال، گفت: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در دوره جدید خود، خدمت به نهادهای اصیل دینی به ویژه حوزه علمیه و مراکز وابسته را تعریف کرده است تا به کمک آن بتواند امتداد بین‌المللی این مراکز را تقویت کند.
رئیس مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی افزود: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در جایگاه تحلیل گر و تسهیل گر میدانی می‌تواند کمک زیادی به این موضوع داشته باشد و اولین قدم در این مسیر، مواجه نهادهای مذکور با میدان عمل است.
وی ضمن رد رویکرد نسخه نویسی برای میدان بین‌المللی از داخل کشور، اعلام کرد: پیام مشخص است، چگونه گفتن را میدان مشخص می‌کند. تجربه ثابت کرده است که اگر خصوصیت میدان را درک کنیم در اجرا موفق تر خواهیم بود.
ملکی در ارتباطات فرهنگی ـ بین‌المللی سه مدل محصول را شامل محصول تولیدی در کشور مبدأ با کمترین کارآیی، محصول مشترک با اثرگذاری نسبی و محصول تولیدی در میدان با اثربخشی بالا را دسته بندی کرد و در قالب ارزیابی، محصولات فرهنگی ـ میدانی را جزء شاخص‌های هادی و راهبردی دانست.
وی در پایان سخنان خود، مطرح کرد: در مقطع کنونی با توجه به ضرورت‌های نوخواسته بهتر است اجازه بدهیم در چگونگی بازآفرینی محصولات بین‌المللی برای جوامع هدف، میدان مقصد به ما کمک کند.
بررسی عملکرد تبلیغی در آثار معرفی اسلام شیعی در عرصه بین‌الملل
حجت‌الاسلام مظفری، رئیس مرکز صلح و گفت‌وگو دانشگاه ادیان و مذاهب سخنران بعدی این نشست بود که ابتدا عملکرد تبلیغی را در سه محور محتوا، روش و رویکرد دسته بندی کرد و سپس، در باب مشخصه‌های منبع تبلیغی به عواملی همچون جاذبیت، جامعیت، بهره گیری از رویکرد و روش مناسب، تمرکز بر اصول، پرهیز از شذوذات، تفکیک اصول از دکترین و اتقان و بساطت اشاره داشت.
وی در بحث رویکرد، گفت: در بحث رویکرد باید به مخاطب شناسی توجه ویژه‌ای داشت زیرا مخاطبین ما در خارج از کشور یا جوامع شیعی هستند با عنوان مخاطب مذهبی و یا جامعه مسلمانان به عنوان مخاطب دینی و در وهله بعد، جامعه غیرمسلمانان با عنوان مخاطب برون دینی هستند.
حجت‌الاسلام مظفری تأکید کرد: در بحث روش شناخت ذائقه مقدم بر تعیین روش است و جاذبیت و جامعیت پیام هر دو مکمل هم هستند. از سویی دیگر، گاهی اوقات پرداختن به یک مسئله شذوذات در منابع تبلیغی ـ دینی، آن منبع را از مسیر اصلی و اصول دور می‌کند و به همین دلیل نیاز به طرح مسائل فرعی برای مخاطب نیست.
وی ادامه داد: در حال حاضر مباحث فلسفی و نظریات اخلاقی جدید و دقیقی در جوامع مطرح است و با تمسک بر نظریه تسامح در ادله سنن نمی‌توانیم هر روایتی را وارد منابع کنیم زیرا منجر به ایجاد شبهه جدید خواهد شد.
رئیس مرکز صلح و گفت‌وگو دانشگاه ادیان و مذاهب در عین حال، به موضوع اندیشه کانونی پرداخت و گفت: اندیشه‌های کانونی در مسیحیت: عشق و محبت، در دین زرتشت: راستی و صداقت، فرهنگ شرقی: هارمونی و در یهودیت: میثاق است و ما هم باید بر اساس آموزه‌های دینی خود یک اندیشه کانونی دارای مشخصه‌هایی که قبلاً به آن اشاره شد، تعریف کنیم و حول محور آن به تولید محتوا و عملیات تبلیغی بپردازیم.
حجت‌الاسلام مظفری تصریح کرد: اندیشه کانونی و دال مرکزی در اسلام فلاح، نجات و رستگاری است که بنیادی ترین و محوری ترین اندیشه کانونی اسلامی است که ما کمترین توجه را به آن داشته‌ایم.
سومین سخنران این نشست علمی، حجت‌الاسلام والمسلمین عباسعلی براتی، عضو هیأت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمیه در باب کتاب «منشور عقاید امامیه» به ایراد سخن پرداخت. وی در آغاز مقدمه‌ای پیرامون موضوع تاریخ و فلسفه علم کلام و مقایسه آن با علم فقه بیان کرد.
حجت‌الاسلام براتی گفت: بهترین مشخصه اصلی منابع دینی این است که باید ناظر بر سوالات عصر و شبهات فعلی در اذهان عمومی باشد. آیت‌الله سبحانی زمانی منشور عقاید امامیه را به رشته تحریر درآورد که هجوم شبهاتی از سوی وهابیت فراگیر بوده است و برای مقابله با آن، حمله فکری و اعتقادی این کتاب را نوشته است. مهم این است که در تألیف کتاب معرفی شیعه بایستی اول به این سوال پاسخ دهیم که آیا می‌شود کتابی بنویسیم که تمام ابرروندها را در برگیرد؟ آیا آن کتاب می‌تواند کارآیی لازم را داشته باشد؟
وی خاطرنشان کرد: جریان‌های الحادی قبلی مدون بود مانند مارکسیسم ولی بی دینی جدید، مدون نیست و شبهات خود را مشخص و مکتوب ارائه نمی‌دهند تا ما بتوانیم پاسخگوی آن باشیم. باز در این باب می‌توان به مشکل جدیدی اشاره کنیم که آن مسئله «مدرنیسم» و «پست مدرنیسم» است.
حجت‌الاسلام یحیی جهانگیری، سرپرست نمایندگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در قم با اشاره به اهمیت برگزاری این نشست علمی، تأکید کرد: کشف دال مرکز و کانونی پیام رسانی در اسلام، مسأله جدی است که باید مورد مداقه قرار گیرد.
اولین سخنران بخش دوم این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین شریعتمداری، مدیر گروه دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب بود که به بررسی کتاب شیعه در اسلام پرداخت و گفت: مخاطبین ما فقط مسلمانان و غیر مسلمانان خارج از کشور نیستند بلکه بایستی کتابی تألیف کرد که برای شیعیان داخلی و جوامع شیعه خارج از کشور کارآمد باشد و به عنوان کتب مرجع و معیار در داخل و خارج به شمار آید تا در صورت وجود شبهه و اشکال همگان بتوانند به آن تمسک جویند.
وی با اشاره به کتاب شیعه در اسلام علامه طباطبایی گفت: مجموعه کتاب شیعه در اسلام با توجه به شخصیت نویسنده دارای دو مشخصه متقن و مطابق واقع بودن و قابلیت استناد به مرجعیت مورد مقبول و مورد اعتماد، است.
حجت‌الاسلام شریعتمداری در باب معرفی کتاب شیعه در اسلام علامه طباطبایی اظهار داشت: بخش اول کتاب، جنبه تاریخی دارد و به کیفیت پیدایش و نشو و نمای شیعه از قرن اول تا قرن چهارده پرداخته است و به مباحثی از قبیل آغاز پیدایش شیعه، منشا اختلاف شیعه و سنی و چگونگی پیدایش و تثبیت حکومت‌های بنی‌امیه، بنی‌عباس و آل‌بویه و مذاهب شیعه امامیه و زیدیه و اسماعیلیه نیز اشاره دارد.
وی ادامه داد: بخش دوم کتاب تفکر مذهبی شیعه و سه منبع ظواهر دینی قرآن و حدیث، عقل و کشف عرفانی را بررسی می‌کند و بخش سوم موضوع اعتقادات اسلامی از نظر شیعه دوازده امامی از قبیل خداشناسی شامل ضرورت وجود خدا، وحدانیت خدا، صفات ذات و صفات فعل، قضا و قدر، انسان و اختیار، پیغمبرشناسی با عناوین فلسفه نبوت، عصمت انبیا، چیستی و دلالت معجزه، حضرت محمد(ص) و قرآن اعجازین، معادشناسی مشتمل بر حقیقت انسان، چیستی روح، مرگ، برزخ، قیامت، استمرار آفرینش و امام‌شناسی با عناوین معنای امام، فرق امام و نبی، تاریخ اجمالی زندگی دوازده امام، خصوصا امام مهدی(عج) و مباحث مرتبط با غیبت و ظهور ایشان را مورد مطالعه قرار می‌دهد.
حجت‌الاسلام والمسلمین شریعتمداری پیشنهاد داد: ضمن حفظ ادبیات منحصر به فرد تطبیقی و تقریبی کتاب علامه طباطبایی و با دقت در روش شناسی این اثر می‌توانیم خلاء داده‌های آن را جبران و تأمین کنیم و جهت اعتبار بیشتر آن را منضم به تأییدیه مراجع شیعی کنیم.
وی در ادامه سخنانش، مطرح کرد: در این کتاب اختصاصات مذهبی همچون رجعت، آیین‌ها و شعائر شیعی، کلام اجتماعی و سیاسی، تقیه، غلات، بداء و دیگر موارد برجسته نشده است. امّا در کتابی تحت عنوان آموزه‌های اختصاصی شیعه که در دانشگاه ادیان و مذاهب گردآوری شده به تمامی این‌ها توجه ویژه شده و توضیح داده شده است. این اثر هم می‌تواند به عنوان اثری دیگر در رابطه با موضوع این نشست مورد نقد و بررسی قرار گیرد.
باقر طالبی دارابی، استاد جامعه شناسی دین از دیگر سخنرانان این نشست، پیشنهاد تخصصی تر شدن گفت‌وگوها را یادآور شد و در باب معرفی منابع شیعی در مقیاس جهانی اعلام کرد: در پایان نامه مرجعیت دینی شیعه در آثار انگلیسی زبان، بسیاری از آثار مکتوب شیعی بررسی شده است که آگاهی از آن برای همگان قابل اهمیت است.
وی با برشمردن تعدادی از کتب موجود در این زمینه، گفت: کتاب جهان موعود گرایی شیعه در تاریخ با 504 صفحه توسط سید حسین و سید رضا نصر و حمید دباشی گردآوری شده که می‌تواند مورد مداقه قرار گیرد. این کتاب 7 بخش و 26 فصل است و موضوعات جامعی دارد. از نویسندگان حوزوی داخلی و محققین خارجی به طور ترکیبی در این کتاب استفاده شده است. بخش اوّل به بحث اعتقادات پرداخته و بخش دوّم آن به مرجعیت و جامعه شیعی پرداخته است. در بخشی دیگر به موضوع شیعه در تاریخ، رشد تاریخی شیعه و شیعه در مناطق مختلف به ویژه جهان مدرن مورد بحث قرار گرفته است.
طالبی دارابی افزود: در این کتاب، حتی به تفکر شیعه در دوران مشروطیت و شخصیت‌های سیاسی انقلاب اسلامی ایران هم اشاره شده که این امر بر جامعیت هر چه بیشتر کتاب افزوده است.
وی پیشنهاد داد: این کتاب طرف نظر از نگاه خاص نویسندگان هر یک از مباحث، به دلیل پاسخگویی کامل به تمام مسائل جامعه شناختی، انسان شناختی، کلامی، الهیاتی، تاریخی و ... می‌توان از الگوی نوشتاری و یا محتوایی آن استفاده کرد و به عنوان یک کتاب موجود در زمینه معرفی شیعه در جهان مورد بررسی قرار گیرد.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: ما بایستی در تدوین کتاب، خود انسان به معنی واقعی و با آن ویژگی‌های انحصاری را مخاطب قرار دهیم و آن را دسته بندی نکنیم. کتابی که قرار است تهیه شود باید برای انسان‌ها فارغ از هر گرایشی تهیه شود تا بتواند تأثیری قابل قبولی داشته باشد.
عبدی‌پور، معاون بین‌الملل مؤسسه البیان للتواصل و التأصیل نیز در سخنانی در این نشست علمی، گفت: کتب موجود به ویژه «شیعه در اسلام» علامه طباطبایی هر چند در زمان خودش بسیار کتاب مؤثر و جامعی بوده است امّا در حال حاضر دشمن به سراغ میراث شیعی ما از جمله علماء و نظریات آن‌ها مانند علامه کلینی آمده است.
وی ادامه داد: دشمن با گسترش شبهات تخصصی و طرح مسائل خاص، تمام قد مقابل اسلام و تشیع ایستاده است. ما اکنون در تولید، تبدیل و توزیع مشکل داریم و باید این مشکلات را مرتفع کنیم.
معاون بین‌الملل مؤسسه البیان للتواصل و التأصیل پیشنهاد داد: در هر جلسه مناسب است یک اثر به طور دقیق مورد گفت‌وگو و تحلیل قرار گیرد تا بتوان به نتیجه تخصصی تری رسید.
در پایان این نشست، حجت‌الاسلام داوودی، مدیر داخلی جامعةالمرتضی(ع) بر وجود ارائه راهکارهای عملیاتی تأکید کرد و حجت‌الاسلام والمسلمین تسخیری، معاون ارتباطات و امور بین‌الملل دانشگاه ادیان و مذاهب به بیان مطالبی در خصوص تاریخچه و صعوبت جمع آوری کتابی جامع و کامل در خصوص معرفی شیعه در جهان پرداخت و پیشنهاداتی را در خصوص طریقه نوین گردآوری و تألیف این مجموعه ارائه داد.
